ทำอย่างไรเมื่อ ผู้ป่วยมะเร็ง กินไม่ได้?

เบื่ออาหาร กินอะไรก็ไม่อร่อย น้ำหนักลดฮวบจนน่าตกใจ อ่อนเพลียจนไม่มีแรง นี่คือปัญหาใหญ่ที่ ผู้ป่วยมะเร็ง และผู้ดูแลต้องเผชิญ 

ปัญหาเหล่านี้ไม่เพียงสร้างความทุกข์ใจ แต่ยังเป็นอุปสรรคสำคัญที่อาจทำให้การรักษาต้อง “หยุดชะงัก” เพราะเมื่อน้ำหนักลดลงอย่างรวดเร็วจากการได้รับพลังงานและสารอาหารไม่เพียงพอ ร่างกายก็ย่อมไม่มี “เสบียง” ที่ดีพอจะต่อสู้กับโรคหรือทนต่อการรักษาที่หนักหน่วงได้

 บทความนี้จะเป็นคู่มือที่สามารถช่วยให้ผู้ป่วยและครอบครัวรับมือกับปัญหาเหล่านี้อย่างถูกต้องและเข้าใจ ด้วยอาวุธที่สำคัญที่สุดที่เราควบคุมได้ นั่นคือ “โภชนาการ” 

ทำไมโภชนาการที่ดีถึงเป็น “กำลังสำคัญ” ในการรักษามะเร็ง?

ลองนึกภาพตามง่ายๆว่า ร่างกายของเราตอนนี้ก็เหมือน “นักสู้” ที่กำลังจะลงสนามต่อสู้ครั้งใหญ่กับโรคมะเร็ง การรักษาที่คุณหมอให้มา ไม่ว่าจะเป็นยาคีโม การฉายแสง หรือการผ่าตัด ก็คือ “อาวุธ” ชั้นดีที่คุณหมอมอบให้เราเพื่อไปสู้กับโรคนี้ แต่ต่อให้มีอาวุธที่ดีที่สุดในโลก ถ้านักสู้ของเราไม่มีเรี่ยวแรง อ่อนเพลีย หรือหิวโซ ก็คงไม่มีแรงจะยกอาวุธไปสู้กับโรคมะเร็งได้ อาหารและโภชนาการที่ดี ก็คือ “เสบียงอาหาร” ชั้นดีสำหรับนักสู้หรือร่างกายของเรานั่นเอง

• มีเสบียงดี: นักสู้ก็จะมีพละกำลังที่จะถืออาวุธหนักๆ ได้ (ช่วยให้ร่างกายทนต่อการรักษาได้ดีขึ้น)
• มีเสบียงดี: เมื่อมีบาดแผล ก็จะฟื้นตัวได้เร็วขึ้น (ช่วยให้ร่างกายซ่อมแซมตัวเองได้ดี)
• มีเสบียงดี: นักสู้ก็จะไม่หมดแรงกลางคัน และมีกำลังใจที่จะสู้ต่อไป (ช่วยให้คุณภาพชีวิตดี ไม่ท้อแท้)

ดังนั้น การใส่ใจเรื่องอาหารการกิน ก็เหมือนกับการที่เราคอยส่งข้าวส่งน้ำให้นักสู้ของเราแข็งแรงและพร้อมที่จะต่อสู้กับโรคนี้ได้จนตลอดรอดฝั่ง

รู้จักศัตรูตัวฉกาจ: “ภาวะทุพโภชนาการ” และ “Cachexia”

ในระหว่างการรักษามะเร็ง ผู้ป่วยมักเผชิญกับภาวะน้ำหนักลดซึ่งเป็นเรื่องที่เราไม่อยากให้เกิดขึ้น เพราะนั่นหมายความว่าผู้ป่วยมีความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะ “ภาวะทุพโภชนาการ” หรือ “ขาดสารอาหาร” ซึ่งไม่ใช่ผลดีต่อกระบวนการรักษา 

สิ่งสำคัญคือต้องเข้าใจว่าน้ำหนักที่ลดลงนั้นมีต้นตอมาจาก 2 สาเหตุหลัก คือ

• ภาวะทุพโภชนาการ (Malnutrition): คือภาวะที่ร่างกายได้รับพลังงานและสารอาหารไม่เพียงพอต่อความต้องการ ซึ่งอาจเกิดจากการเบื่ออาหาร, คลื่นไส้, หรือปัญหาการกลืน ทำให้เรากินได้น้อยลง
• ภาวะผอมแห้งจากมะเร็ง (Cancer Cachexia): เป็นภาวะที่น่ากังวลมากกว่า เพราะไม่ได้เกิดแค่จากการกินน้อยลง แต่ตัวมะเร็งเองจะปล่อยสารเคมีที่กระตุ้นให้เกิด “การอักเสบ” ทั่วร่างกาย ทำให้ร่างกายเข้าสู่ “โหมดสลายตัวเอง” มีการเผาผลาญกล้ามเนื้อและไขมันอย่างรวดเร็ว ภาวะนี้ทำให้การเพิ่มน้ำหนักทำได้ยากและต้องการการดูแลเป็นพิเศษ แม้จะกินได้เหมือนเดิมหรือเพิ่มขึ้นได้เล็กน้อย ก็มีอาจทำให้น้ำหนักลดลงได้

การเข้าใจความแตกต่างนี้สำคัญมาก เพราะขณะที่ภาวะทุพโภชนาการสามารถแก้ไขได้โดยการ “พยายามกิน” ให้มากขึ้น แต่สำหรับ Cachexia การกินเพียงอย่างเดียวอาจไม่พอ และจำเป็นต้องจัดการที่ตัวโรคและการอักเสบร่วมด้วย โดยปรึกษาทีมแพทย์และนักกำหนดอาหารอย่างใกล้ชิด

หลักการจัดเสบียงให้ ผู้ป่วยมะเร็ง หัวใจคือ “พลังงานสูง โปรตีนสูง”

เมื่อนักสู้ (ร่างกาย) ของเราต้องเผชิญศึกหนัก เสบียงอาหารที่ส่งให้จึงต้องมีคุณภาพและให้พลังงานมากกว่าปกติ หัวใจหลักที่สำคัญของเสบียงชั้นดีมี 2 ส่วนคือ

• พลังงาน (Energy): เปรียบเหมือน “เชื้อไฟ” ในกองทัพ ที่ใช้หุงหาอาหารและให้ความอบอุ่น เป็นพลังงานโดยรวมที่จำเป็นสำหรับทุกกิจกรรม หากไม่มีพลังงาน ร่างกายก็ไม่มีแรงแม้แต่จะลุกขึ้นยืน
• โปรตีน (Protein): เปรียบเหมือน “ทีมแพทย์สนามและช่างซ่อมบำรุง” ของกองทัพ มีหน้าที่ซ่อมแซมร่างกายส่วนที่บาดเจ็บจากการต่อสู้(จากคีโม ฉายแสง หรือผ่าตัด) ฟื้นฟูพละกำลัง และสร้างเกราะป้องกันให้แข็งแกร่งขึ้น ทำให้ร่างกายฟื้นตัวได้ดีและเร็วขึ้น

เทคนิคการ “เติม” พลังงานและโปรตีนในอาหาร

เป้าหมาย: เพิ่มพลังงาน ด้วยการเพิ่ม

• น้ำมันพืช: เติม 1 ช้อนชาในข้าวต้ม, โจ๊ก, ซุป
• เนย: ทาบนขนมปัง, ใส่ในมันบด
• ครีม/กะทิ: ใช้เป็นส่วนผสมในซุปข้น, แกงต่างๆ
• มายองเนส: ใช้เป็นส่วนผสมในสลัด, แซนด์วิช, ไข่ม้วน

เป้าหมาย: เพิ่มโปรตีน ด้วยการเพิ่ม

• ไข่: ใส่ไข่ลวกในโจ๊ก, ไข่ตุ๋น, ไข่เจียว
• เวย์โปรตีน: ผสมในเครื่องดื่ม, ซุป, โยเกิร์ต
• เนื้อสัตว์/ปลา: บดหรือปั่นละเอียดผสมในอาหาร
• ถั่วบด/เต้าหู้: เพิ่มในเมนูต่างๆ เพื่อเสริมโปรตีน สำหรับคนที่ไม่อยากกินเนื้อสัตว์

เคล็ดลับง่ายๆ: เปลี่ยนข้าวต้มธรรมดาให้เป็นเสบียงที่มีคุณภาพ

ลองเปลี่ยนข้าวต้มถ้วยเดิมๆ ให้มีคุณค่าทางอาหารสูงขึ้น ด้วยวิธีง่ายๆ โดย

1. เพิ่มโปรตีน: ใส่เนื้อปลา/กุ้ง และไข่ต้มสัก 1-2 ฟอง
2. เพิ่มพลังงาน: ใส่ขิงซอย โรยกระเทียมเจียวหอมๆ และเหยาะน้ำมันงาสัก 1-2 ช้อนชา

ง่ายๆ แค่นี้ ข้าวต้มธรรมดาก็จะกลายเป็นมื้ออาหารที่ช่วยฟื้นฟูร่างกายได้ดี

เทคนิคสู้ผลข้างเคียงที่ ผู้ป่วยมะเร็ง ต้องเผชิญ

ผลข้างเคียงจากการรักษา ถือเป็นอุปสรรคสำคัญที่ทำให้การกินอาหารกลายเป็นเรื่องยาก และเป็นสาเหตุหลักที่ทำให้ผู้ป่วยหลายคนกินได้น้อยลง

เราจึงได้รวบรวมเทคนิคง่ายๆ ที่สามารถนำไปปรับใช้ได้ เพื่อช่วยให้เรารับมือกับอาการต่างๆ และทำให้การกินอาหารเป็นเรื่องที่ง่ายขึ้น

• คลื่นไส้/อาเจียน:
  • กินอาหารมื้อเล็กๆ แต่บ่อยครั้ง (เช่น ทุก 2-3 ชั่วโมง)
  • เลือกอาหารแห้งๆ เช่น ขนมปังกรอบ, แครกเกอร์, โจ๊กที่ไม่ใส่น้ำเยอะ
  • จิบน้ำขิงอุ่นๆ หรือเครื่องดื่มเย็นๆ ช้าๆ
  • หลีกเลี่ยงอาหารมัน, ทอด, หรือมีกลิ่นแรง
• เบื่ออาหาร:
  • อย่ารอให้ถึงมื้ออาหาร ถ้ารู้สึกหิวเมื่อไหร่ ให้รีบกินทันที
  • เตรียมของว่างที่มีประโยชน์ไว้ใกล้ตัว เช่น ถั่ว, ผลไม้, นม, อาหารทางการแพทย์
  • เลือกอาหารที่มีรสเปรี้ยว เผ็ด เพื่อกระตุ้นความอยากอาหาร เช่น ข้าวผัดสับปะรด, ผัดเปรี้ยวหวาน 
• การรับรสเปลี่ยนไป (ขมปาก/รสโลหะ):
  • ลองใช้ช้อนส้อมพลาสติกแทนโลหะ
  • เพิ่มรสชาติให้อาหารด้วยสมุนไพร, เครื่องเทศ, หรือรสเปรี้ยวจากมะนาว
  • หมักเนื้อสัตว์ในซอสที่มีรสชาติก่อนนำไปปรุง
• เจ็บปาก เจ็บคอ:
  • เลือกอาหารอ่อนนุ่ม, ชุ่มชื้น, และไม่ร้อนเกินไป เช่น ซุปข้น, โจ๊ก, สมูทตี้, ไอศกรีม
  • หลีกเลี่ยงอาหารรสจัด, เปรี้ยวจัด, เค็มจัด, และของแข็งกรอบ
  • ใช้หลอดช่วยในการดื่ม

การเดินทางเพื่อต่อสู้กับมะเร็งนั้นต้องใช้ทั้งพลังกายและพลังใจ การใส่ใจเรื่องอาหารการกินจึงเป็นเรื่องสำคัญ เพราะการ “เติมเสบียง” ให้เพียงพอต่อร่างกาย จะช่วยให้นักสู้ของเราแข็งแกร่งพอที่จะผ่านการรักษาที่หนักหน่วงนี้ไปได้

จำไว้เสมอว่าผู้ป่วยและผู้ดูแลคือคนสำคัญที่สุดในทีมรักษา การวางแผนโภชนาการที่ดี คือการสร้างรากฐานที่มั่นคงที่ช่วยให้ร่างกายมีแรงฟื้นฟู และมีกำลังใจที่จะก้าวเดินต่อไปจนถึงวันที่สุขภาพกลับมาแข็งแรงเหมือนเดิม

สำหรับใครที่ไม่รู้ว่าจะเริ่มต้นการกินอย่างไร อย่าลังเลที่จะปรึกษานักกำหนดอาหารกับเราที่พร้อมจะช่วยดูแลและวางแผนอาหารที่เหมาะสมที่สุดสำหรับเราได้เพื่อให้สอดคล้องกับประวัติการรักษาและต่อสู้กับโรคมะเร็ง

สอบถามเพิ่มเติม Add Line ปรึกษานักกำหนดอาหาร

ดูแลสุขภาพของคุณให้ถูกวิธี

โปรแกรมปรึกษานักกำหนดอาหารคืออะไร ?

พร้อมรับคำปรึกษาจาก

นักกำหนดอาหารวิชาชีพ

ไม่พลาดบทความด้านโภชนาการ

ของ อีทเวลล์คอนเซปต์ ก่อนใคร

แหล่งอ้างอิง

• Muscaritoli, M., Arends, J., Bachmann, P., Baracos, V., Barthelemy, N., Bertz, H., … & Bischoff, S. C. (2021). ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer. Clinical nutrition, 40(5), 2898-2913.

• National Cancer Institute. (2022, December). Eating hints: Before, during, and after cancer treatment. U.S. Department of Health and Human Services, National Institutes of Health. https://www.cancer.gov/publications/patient-education/eatinghints.pdf

• National Cancer Institute. (2024, 15  October). Cancer Cachexia. https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/side-effects/cancer-cachexia